A- A A+
Archidiecezja Poznańska
Parafia pw. Św. Mikołaja Bpa w Dubinie
Archidiecezja Poznańska
Parafia pw.
Św. Mikołaja Bpa
w Dubinie
Dzisiaj jest:

WIADOMOŚCI HISTORYCZNE O DUBINIE I JEGO KOŚCIELE

OD ZARANIA DO POŁOWY WIEKU XVIII

/ROMUALD KRZYŻOSIAK/

Wg informacji zawartej w Roczniku Wielkopolskim pod rokiem 1267, w zakątku rubieży nadgranicznej, wśród lasów i rozlewisk meandrującej rzeki, Bolesław Pobożny wzniósł gród w dziedzicznej wsi komesa Szczedrzyka. Jak twierdzi Stanisława Kozierowski,  „Dupin” był pierwotnie nazwą niziny położonej między Orlą i Starą Orlą. Dokument erekcyjny uzyskał Dupin 28 listopada 1284 r. Książę wielkopolski Przemysł II nadał kasztelanowi krobskiemu Stefanowi Szczedrzykowicowi Awdańcowi z Jerki przywilej na założenie miasta Dubina i wprowadzenie zarówno w mieście, jak i przylegających do niego wsiach, prawa niemieckiego, ściślej - średzkiego. Te wioski to: Śląskowo z Rozkochowem, Osiek, Domasławy, Podrzecze, Górka i Sowy. Prawdopodobnie osada miejska rozwinęła się w nieco późniejszym czasie - jeszcze w 1310 r. , a więc po upływie 26 lat od wydania tego dokumentu, przy opisie dystryktu ponieckiego wspomniano o Dubinie jako o wsi. Następna wzmianka źródłowa, potwierdzająca wyraźnie istnienie miasta, pochodzi dopiero z 1446 r., chociaż już wcześniej niejednokrotnie wymieniano Dubin bez bliższego określenia w różnych dokumentach.

Znany badacz dziejówi Wielkopolski, ks. Stanisław Kozierowski, twierdził, że dziedzic Dubina w 1285 r. założył i uposażył kościół parafialny, którego przywilej erekcyjny wpisano w grodzie kościańskim w 1537 r. Informacja ta nie jest prawdziwa – w 1537 r. oblatowano (czyli zapisano) w księdze ziemskiej kościańskiej dokument z 1284 r., czyli przywilej lokacyjny Dubina, w którym nie ma ani słowa o założeniu kościoła. Jednak istnienie kościoła parafialnego w Dubinie w XIII w. jest wysoce prawdopodobne, przemawia za tym starożytne wezwanie kościoła oraz duża ranga miejscowości, w której była kasztelania.

W roku 1417 patronami kościoła w Dubinie byli Jan z Dubina, Czema z Lubiatówka oraz dwaj Szczedrzykowice Konarscy. Jak podaje Józef  Łukaszewicz, w roku 1445 Katarzyna Zginalska, ówczesna dziedziczka miasta, ufundowała nowy kościół.

Przed rokiem 1454 istniała już altaria Matki Boskiej patronatu Kołaczkowskich, czyli fundacja dla duchownego, który był obowiązany odprawiać przy ołtarzu (łac. altaria = ołtarz) pewną liczbę mszy w intencji wskazanej przez fundatora.

W 1510 r. dziedzicami miasta i kolatorami kościoła byli: Jan Sarnowski, Maciej Jastrzębski, Job Roszkowski i Anna Zakrzewska, tzn. nikt z rodziny dawnych właścicieli miasta - Awdańców. Do parafii należały oprócz miasta następujące wsie: Śląskowo, Osiek i Domaradzice.

Wg ustnej tradycji, kościół parafialny pod wezwaniem św. Mikołołaja biskupa i wyznawcy w Dubinie ufundowała ok. r. 1600 dziedziczka, Katarzyna z Sielca Jastrzębska. Świątynia została konsekrowana 28 października 1631 r. przez Jana Baykowskiego, sufragana poznańskiego. Były w nim dwa wejścia, od strony południowej i wschodniej, opatrzone zamkami. Nad wejściem wschodnim znajdował się chór i organy. Murowana zakrystia z dwoma oknami usytuowana była od strony północnej. 

W kościele tym znajdowała się tablica epitafijna Piotra Jastrzębskiego, która dziś wmurowana jest w ścianę obecnej świątyni. Znajduje się na niej postać rycerza oraz okalający ją napis:

Gen. Petrus Jastrzembski Eques Polonus vetustissimae  Jastrzembiorum stirpe, bellicis factis et legationibus obitis clarus … quod habuit hic posuit, florente aetate extinctus cum vixisset annos 33. obiit 3. Sept. 1613. Saxum hoc doloris et amoris monumentum posuit Sophia de Zelice Jastrzemska uxor ejus moestissima profusissimis lachrymis.

 

Znaczy to

 

Szlachetnie urodzony Piotr Jastrzębski szlachcic polski starożytnego rodu Jastrzębskich, sławny ze stoczonych walk i podjętych urzędów … co miał, tu zostawił, zniknął w kwiecie wieku przeżywszy lat 33, zmarł 3 września 1613 r. Ten kamienny pomnik bólu i miłości postawiła Zofia z Zelic Jastrzębska, żona jego, pogrążona w bardzo głębokim smutku i łzach

Główny ołtarz był pod wezwaniem św. Mikołaja. Posiadał on liczne fundacje. Drugi ołtarz po stronie Ewangelii (czyli lewej z punktu widzenia wiernych w kościele) nosił wezwanie Męki Pana Naszego Jezusa Chrystusa; poświęcony został przez biskupa poznańskiego Wojciecha Tholibowskiego. Znajdowały się w nim relikwie świętych męczenników Fabiana i Damiana. Ołtarz ten został uposażony przez dubińskich dziedziców, panów Jastrzębskich, kwotą 3000 florenów polskich. W opisie przedmiotów liturgicznych należących do tej altarii znalazła się uwaga: inszych rzeczy niemasz, iako kielicha i alb bo Szwedzi kościół wyłupiwszy pobrali. Zapis ten wyraźnie wskazuje, iż dubiński kościół padł w czasie „potopu szwedzkiego” łupem grasujących w tej części Wielkopolski oddziałów najezdniczych, dowodzonych, z dużą dozą prawdopodobieństwa, przez rotmistrza Wacława Sadowskiego, Czecha w służbie szwedzkiej.

 Trzeci ołtarz, usytuowany po stronie epistoły (czyli prawej z punktu widzenia wiernych w kościele), był pod wezwaniem Różańca św. Był to ołtarz drewniany i malowany z obrazem NM Panny. Znajdowały się na nim wota srebrne. Wizerunek  Matki Boskiej przyozdabiała korona wykonana ze srebra i pozłocona, taka sama zdobiła głowę Dzieciątka Jezus. Nad nimi znajdowało się 15 gwiazd „pozłocistych” i księżycy.

 Oprócz tych ołtarzy wizytacja z roku 1725 wymienia jeszcze trzy inne, wśród nich jeden z wyobrażeniem sceny biczowania Pana Jezusa. Był on malowany, częściowo złocony i bez fundacji. Znajdowała się na nim srebrna korona cierniowa, a ponad nią srebrne orły oraz wota: trzy krzyżyki srebrne, naszyjnik srebrny, medalion obwiedziony srebrem. Ostatni z opisanych ołtarzy był pod wezwaniem św. Wawrzyńca.

Od roku 1616 przy kościeke dubińskim funkcjonowało Bractwo Różańca Św., taka data widniała na dawnej, wykonanej z czerwonego admaszku, chorągwi konfraterni. Zakładanie tego typu zgromadzeń było inspirowane przez dominikanów. W 1577 r. prowincjał dominikanów polskich otrzymał upoważnienie do ich zakładania, od tego też czasu datuje się ich szybki rozwój w diecezji poznańskiej. Bractwo Różańca Św. w Dubinie powstało z inicjatywy miejscowego proboszcza i dziedziców miasta, Jakuba i Alberta Jastrzębskich. Potwierdzone zostało przez Jerzego Trebnica, prowincjała zakonu dominikanów w Poznaniu, 17 lipca 1631 r. i wpisane do ksiąg poznańskiej prowincji tegoż zgromadzenia, następnie potwierdzone przez Jana Dionizego Mosińskiego, prowincjała dominikanów krakowskich, Alberta z Górki proboszcza miejscowego i szlachetnie urodzonego Jakuba Jastrzębskiego 16 kwietnia 1641 r.

 Starszymi tegoż bractwa byli w roku 1667 sławetny Łukasz Mnieszek i Mateusz Włodarczyk – burmistrz dubiński i Paweł Bijak – wójt. Zgromadzenie braci w dzień pięćdziesiątnicy wybierało starszych. Co kwartał odprawiane było nabożeństwo za zmarłych braci i siostry. Konftaternia posiadała legat z zapisu Zofii Korteńskiej.

W omawianych czasach istniało też przy kościele dubińskim bractwo literackie. Określenie tej organizacji parafialnej mianem  „literackie” nie ma nic wspólnego ze studiowaniem czy też uprawianiem literatury. Po prostu w przeciwieńtwie do analfabetów i „illiterati”, bractwa literackie skupiały mieszczan, wykształconych w szkole parafialnej, znających nieco język łaciński i szczycących się pewną edukacją. Bractwa literackie przyjęły się szybko niemal we wszystkich  miastach diecezji. Wg wizytacji dekanatów Śrem i Krobia z r. 1667 posiadało je siedem z 11 miast tamtejszych.

Mimo, iż legenda o kościele na Borku wskazuje wiek XVI jako czas jego powstania, dopiero wizytacja z 1725 r. przynosi o nim pierwsze informacje pisane. Jak do tej pory, udokumentowana historia tego miejsca zaczynała się w roku 1787, w którym to miejscowy proboszcz, Franciszek Sławski,wystawił i w tymże roku benedykował kaplicę pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego.  Prawdopodobnie staraniem ks. Adama Czartoryskiego z Wielkiego Boru w 1857 r. dokonano rozbudowy i częściowo wkomponowano dawną kaplicę w istniejący obecnie kościółek.

W 1725 r. istniało tam oratorium, czyli miejsce modlitwy. Poprzednia wizytacja Ignacego Gnińskiego z roku 1684 nic o nim nie wspomina. Być może zatem powstało ono w okresie czterdziestu lat, jakie upłynęły między tymi wizytacjami, może w związku z panującą na początku XVIII w zarazą?  Kościółek wystawiony był z drewna sosnowego, dach wymagał wówczas reparacji, czyli budynek nie był dopiero co wystawiony. Miał drewnianą zachrystię, a na wieżyczce sygnarek, czyli mały dzwonek. W kościółku znajdował się jeden ołtarz z wyobrażeniem Przemienienia Pańskiego. Odprawiano tutaj msze dla ludu.  

Nauczycielem, czyli rektorem szkoły był w roku 1667 Grzegorz Lentwiński a w 1684 Bartłomiej Noskowicz. Niedaleko kościoła znajdował się przytułek dla ubogich, którym opiekowali się w 1684 r. sławetny Maciej Grzyb i Krzysztof Orlicki. Dla organisty przeznaczony był dochód z sumy 50 florenów polskich zapisanej na dobrach dubińskich przez Jana Opikowicza, mieszczanina dubińskiego. Ekonomami kościoła byli sławetny Kacper Wrażałka, mieszczanin dubiński, sporawujący urząd od 1 stycznia 1655 do 9 października 1667.  Ostatnie z wymienionych dat to początek sprawowania funkcji ekonoma kościelnego przez sławetnego Mateusza Włodarczyka, burmistrza i Macieja Pereyczyka. W 1684 r. ekonomami kościoła zostali sławetny Marcin Piechowski i Grzegorz Macielski, natomiast w 1725 r. ekonomami byli Franciszek Piechocki i Jan Pałczyński, obywatele dubińscy.

CDN

Dawne nazwy miejscowe:

Grędzik, Grobla, Grzęby, Grzybowa Łąka, Kamionna, Nad kałem Pustkowie, Niwa kaczmarska, Niwa Krzyżankowska, Niwia Binkowskiej, Niwy, Przydziałek Mniejszy, Przydziałek Plebański,

Sosnowica (ku Szkaradowu) czyli Pinetum,

Dawni mieszkańcy Dubina:

 Albert Stelmach – mieszczanin, Barabasz Witolm, Bielerz – kowal, Buch – kmieć, Danikowski – mieszczanin, Franciszek Kwaśniewski, Grabisch – kmieć, Grzegorz Trybuszewicz, Jakub Mimirski –  mieszczanin, Jakub Skrobiwiór, Jan Fijrak –  mieszczanin, Jan Pałeczka - kmieć, Jankowski, Jedlecki – mieszczanin, Jerzy Jankowski – młynarz z Dubina, Kacper Stelmach, Kolnicki – mieszczanin, Krzyży, Mniszek – organista, Modliszek – kmieć, Nicpoń, Piechocki –mieszczanin, Rybak, Siwy, Stefan Kozera, Szablewski, Tyrak – mieszczanin, Wrobel – mieszczanin.

Księża dubińscy – od czasów zamierzchłych do współczesności

  1. Proboszczowie

  1. MARCIN  (-1406 -1407-)
  2. MACIEJ (-1427-)
    1. JAN SOWIŃSKI (-1542-)
    2. ALBERT Z GÓRY ?
    3. ALBERT DOBIELII ?
    4. JAN DOBRODZIM (-6 listopada 1648)
    5. WAWRZYNIEC ŁADKOWSKI (26 lipca 1648 - 10 października 1667 -)
    6. WAWRZYNIEC KAZIMIERZ WOLIŃSKI (-1684 -)
    7. JAKUB WOLIŃSKI (-1700-)
  3. ANTONI MAŁACHOWSKI (5 sierpnia 1725 - )
  4. FERDYNAND SZEMIOTH (- 3 sierpnia 1742 - )
  5. FRANCISZEK SŁAWSKI (-1787 - 2 marca 1804 - )
  6. SERECKI (-22 grudnia 1824-)
    1. MICHAŁ OPALSKI  (1835-1852)
    2. KAZIMIERZ LERSKI (1812-1830)
    3. ANTONI KLAJNER (1853 – 1887)
  7. FRANCISZEK KRYGIER  (20 stycznia 1888 – 1899)
    1. LUDWIK NIEDBAŁ (1899 – 1921)
    2. JULIAN WINIEWSKI  (1922 – 1949)
    3. ALOJZY BECKER (1949 – 1955)
    4. STANISŁAW STEFANIAK (1955 – 1966)
  8. ANTONI SERWATKA  (16 sierpnia 1966 – 30 sierpnia 1991)
  9. STANISŁAW MATUSZCZAK (25 sierpnia 1991 -30 czerwca2016)
  10. MIROSŁAW WAWRZYNIAK(1lipca 2016-...)

  1. Altarzyści

  1. DAWID
  2. JAN DOMBROVIUM (-1648-)
    1. WAWRZYNIEC ŁADKOWSKI (- 10 października 1667 -)
  3. JAKUB WOLIŃSKI (6 kwietnia  1684 - 20 sierpnia 1713-)
  4. JAKUB GORCZYŃSKI (17 września 1717 - )

  1. Wikariusze

  1. SZYMON FABRICIUM (- 1667-)
  2. JAN JAKUB SIWICKI (1827 – 1833)
    1. ANASTAZY SZPRĘGA  (1887 -)

Wykorzystane materiały

Źródła archiwalne

  • Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu (AAP)

AV – Acta Visitationes:

AV 21: Wizytacja Franciszka Libowicza 13 grudnia 1725 r.

AV 17: Wizytacja Ignacego Gnińskiego 6 kwietnia 1684 r.

AV 16: Wizytacja Jana Franciszka Wolskiego 10 października 1667 r.

AV 12: Wizytacja Wojciecha Tholibowskiego 20 października 1661 r.

  • Archiwum Państwowe w Poznaniu (APP)

Księgi ziemskie kościańskie: zeszyt 26, p. 80v – 81

Źródła drukowane

Nowacki J., Księga uposażenia diecezji poznańskiej z roku 1510, Poznań 1950

Rocznik Wielkopolski [in:]Monumenta Poloniae Historica (MPH), t. III, Lwów 1878

Publikacje i artykuły

Bielerzewski S., Zachować od zapomnienia. Pamiętnik dubiniaka, Poznań 2004/2005

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. V, województwo poznańskie, pod redakcją Teresy Ruszczyńskiej i Anieli Sławskiej, z. 21: Powiat Rawicki, inwentaryzację przeprowadzili Romana i Tomasz Juraszkowie uzupełniły Teresa Ruszczyńska i Aniela Sławska, Warszawa, bd.,

Korytkowski J., Brevis descriptio historio – geographica ecclesiarum Archidioecesis Gnesnensis et Posnaniensis ad ordinem decanatum digestarum nec non elenchus universi cleri ecclesiis, sacellis publicis aliisque institutis hoc tempore deservientis. Addita sunt nonnulla alia situ digna multum divinum et utilitatem cleni spectantia, praecedente serie archiepiscoporum Gnesnensium, episcoporum Posnaniensium et archiepiscoporum Gnesnensium et Posnaniensium auctore …, Gnesnae 1888

Kozierowski S., Szematyzm historyczny ustrojów parafialnych dzisiejszej Archidiecezji Poznańskiej, Poznań 1935

Lange O., Lokacja miast Wielkopolski właściwej na prawie niemieckim w wiekach średnich, „Pamiętnik Historyczno-Prawny”, t. I, z. 5, Lwów 1925

Łukaszewicz J., Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej diecezji poznańskiej, t. II, Poznań 1858

Rocznik Archidiecezji Poznańskiej za rok 2008, Poznań bd.,

Semkowicz W., Ród Awdańców w wiekach średnich, Poznań 1920

Słownik historyczno – geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, opr. Stefan Chmielewski, Krystyna Górska – Gołaska i Jerzy Luciński, cz. I, z. 3, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź 1986

Warschauer A., Die städtischen Archive in der Provinz Posen, „Mitteilungen der k. preußischen Archiverwaltung”, z. 5, Leipzig 1901

SAKRAMENT POKUTY

W dni powszednie i niedziele
Przed mszą św.

Pierwszy piątek miesiąca
14.00-15.00, 17.00-18.30

 

MSZE ŚWIĘTE

W dni powszednie
18.30

W niedziele
8.00, 10.30

DPS Osiek
w czwartek g. 11.00

Tylko dla mieszkańców

Intencje mszalne

Sprawdź intencje mszalne
na bieżący tydzień

FACEBOOK

REALIZACJA WITRYNY

Timber by EMSIEN-3 LTD